Istorija

Opština Jezero osnovana odlukom Narodne skupštine Republike Srpske u junu mjesecu 1996. godine, iako je istorija naselja mnogo duža.

Na ušću rijeke Plive u Plivsko jezero formirano je naselje u praistoriji o čemu svjedoči ostaci gradine i tvrđave na brijegu Vagan ispod brda Otomalj. Prema predanju ilirska kraljica Teuta (231-228 p.n.e) prokopala je kanal tako da je tvrđava ostala na adi na kojoj se i danas nalazi veći dio naselja. U antici ovaj prostor naseljava ilirsko pleme Mezeji.
Na, rimskoj putnoj karti svijeta Pojtingerovoj tabli (Tabula Peutingeriana) nalazi se ucrtana putna stanica Indenea.
Tragove rudarstva nalazimo u distriktu Majdan - Sinjakovo, rudnik bakra i željezne rude koji su eksploatisani od Rimljana do današnjih dana. Dolinom rijeke Plive prolazio je krak rimske putne ceste od Salone (Split) do Servitiuma (Gradiška) pravcem Kupres – Janj – Šipovo – Jezero na Plivi, prema Leusabi sadašnji Mrkonjić Grad.
U srednjevjekovnom bosanskom kraljevstvu ovaj prostor pripada župi Luka, zemlja Donji Kraji. Na lijevoj obali rijeke Plive, pod brijegom Vaganj/Vagan nalazilo se gradsko utvrđenje, a ispod naselje Jezero, u statusu grada pored kojeg je prolazio tkz. ,,solarski put“. Bosanska kraljica Katarina Kosača Kotromanić je u Jezeru podigla crkvu svetog Jurja (Đurđa).
Padom bosanskog kraljevstva 1463. naselje Jezerski grad ulazi u sastav Jajačke banovine oko kojeg se vode odsudne bitke za spas Evrope. Pod gradom se nalazio franjevački samostan 1492. koji je porušen od Osmanlija nakon pada 1528.
Naselje sa tvrđavom na adi prvi put se spominje 1660. pod nazivom Gölhissar (Đol-Hisar – Jezerski grad, Jezerski dvorac, Ružin grad, Dvorac ruža). Tvrđava će biti napuštena prije 1833. i o njoj ne postoje sačuvani tragovi osim putopisa iz 17 i 19. vijeka.
Od 1528-1580. Jezero ulazi u sastav Kliškog sandžaka. Razvija se u naselje trgovačkog tipa kao mjesto odmora na putu prema Panoniji o čemi svjedoči prvi zabilježeno han za smještaj i odmor putnika iz 1644. Od 1667. do druge polovine 19. vijeka naselje ima status sudske vlasti. Pripadalo je ključkoj kapetaniji od 18. vijeka.
Jezero se prvi put spominje u putopisu Evlije Čelebije 1660. i u putopisima 19. i 20. vijeka kao omiljeno izletničko mjesto putnika toga vremena koji ga porede sa Kašmirom i Venecijom.
Na topografskim kartama od XV do XIX vijeka naselje je upisano pod imenom Lestro, Iesero, Lesero, Lessero, Iessere.
U putopisu Ivana K. Sakcinskog 1850. piše da se naselje zove grad ,,Bielo Jezero“, a mjesto ,,bosanskom Veneciom“.
Jezero se spominje 1878. kao mjesto otpora austrijskoj okupaciji za čije će uprave biti politička ispostava u statusu seoske opštine, pripadajući kotaru Jajce, travničkom okrugu.
Veći značaj dobija izgradnjom pruge uskog kolosijeka Ota Štajnbasa 1913. kao tranzitna i pretovarna stanica. Ova pruga će odigrati ključnu ulogu u II svjetskom ratu. Ukinuta je 1970. kao nerentabilna pruga uskog kolosijeka.
Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije Jezero je u sastavu Vrbaske banovine, travnički okrug, srez Jajce, seoska opština Jezero-Prisoje.
U periodu poslije II svjetskog rata Jezero je mjesna zajednica opštine Jajce.